Per Balzakun, artisti, jo vetem duhet te pasqyroje proceset e jetes, por edhe duhet te analizoje ne thellesi e te klasifikoje dukurite e tipat sociale me seriozitetin e mprehtesine vëzhguese e deduktive te shkencëtarit.
E, ne gjithe veprat e tij Balzaku ka ecur ne keto shina.
Te “Xha Gorio”-i ai trajton nje nga temat me te mprehta te kohes, qe eshte shume aktuale dhe sot, ate te kapitalizmit, degradimin e shpirtit te njeriut, cinizmin e tij, etjen per para, qe shkatërron çdo ndjenje njerezore.
Paraja, ndryshoi boten, krejtësisht njeriun, e beri per vete, si ajo vera e embel.
Ari humb çdo vit nga ferkimi i tij 1/1400 pjese te vëllimit te tij.
Kjo quhet “firo” e monedhes.
Kjo “firo” qe zhduket, fluturon, perhapet ne ere si pluhur, hyn ne mushkerite e njeriut futet ne ndergjegjje, e ngarkon, e rendon kete, shkrihet ne shpirtin e pasanikut, te cilin e ben mendjemadh, dhe ne shprtin e varfanjakut, te cilin e ben te eger...
Kjo ndodhi dhe me xha Gorioin.Eshte nje figure tipike kapitaliste.
Gorioi ka ruajtur ne zemren e vet vetem dashurine per te bijat, nje dashuri e pakufishme, qe me kohe eshte kthyer ne nje mani te terbuar.
Po ta shohesh holle-holle figuren e Gorioit arrin ne përfundimin qe ai ishte cinik, koprac.Ne ç’kuptim? Ne rradhe te pare ai duhet t’u dhuronte vajzave jo pasurine, por edukaten, respektin, dashurine, dhembshurine, me fjale te tjera çdo ndjenje njerezore.
E, ketu perseri del ne pah bota borgjeze, bote mizerabel, ku njeriu humb individualitetin e tij, humb bukurine shpirterore, behet lëvere.
Tragjedia e Gorioit fillon pikërisht atehere kur ai shfaq nje shkendije vertet njerezore.Dhe pikerisht pse s’arrin ta shuaje ate, ai s’arrin ta ndale vertikun e rrokullisjes se vet ne gremine.
Morali abstrakt, ”i ameshueshem”, peson fiasko ne kontakt me realitetin shoqeror.
Filozofia skeptike e cinike e xha Gorioit eshte përfundim ironik i urtesise jetesore te nje njeriu qe ka njohur thelle thelbin e asaj shoqërie ku “njeriu per njeriun eshte ujk”, qe nuk eshte i interesuar aspak per transformimin e asaj shoqërie, por synon te hedhe ne te rrenje e te sundoje.
Kudo endjet jane te njëllojta, sepse kudo shqisat shterojne dhe u mbetet vetem nje ndjenje, sqima! Sqima eshte gjithmonë uni.Sqima kenaqet vetem me vale floriri...
